Święta rodzinne seudat micwa, co oznacza dosłownie „święta przykazań” to uroczyste obchody najważniejszych wydarzeń w życiu rodzin: obrzezania, wykupienia pierworodnego, bar micwy, zaręczyn, zawarcia małżeństwa, a także pogrzebu.
Narodziny i obrzezanie
Żydowski chłopiec wchodzi w święty związek z Bogiem i jego nakazami wkrótce po urodzeniu. „A obrzeżecie ciało odrzezku waszego, aby było na znak Przymierza między mną a wami. Dzieciątko ośmiu dni będzie obrzezane między wami” (Ks. Rodzaju 17:11-12). Obrzezanie jest wyrazem podporządkowania ludzkiego ciała prawom moralnym, zaś popędów cielesnych nakazom odnawiania życia. Obrzezanie (brit mila) i przestrzeganie Szabatu to dwa najważniejsze symbole zawartego przez Żydów przymierza z Bogiem. W czasach prześladowań stanowiły one zawsze pierwszy obiekt ataku wrogów. Od wieków zaniechanie przestrzegania tych dwóch nakazów było traktowane jako widomy znak odejścia od wiary. W niektórych gminach wschodnich w pierwszy piątek po urodzeniu syna obchodzone jest rodzinne święto zwane szalom zachor, co w przybliżeniu znaczy „witaj na świecie, chłopcze”. Tradycyjnie podaje się wówczas danie z grochu, zwane nahit, które ze względu na długi czas przygotowywania przyrządza się już poprzedniego dnia. Po nim następuje deser — owoce i nieco alkoholu, którym wznosi się toast za zdrowie chłopca — l,chaim.
Obrzezanie nowo narodzonego ma miejsce ósmego dnia po urodzeniu i odbywa się w domu lub w synagodze. Ostatnio najczęściej w synagodze. Ceremonia wymaga minjan, czyli obecności l O dorosłych mężczyzn, aczkolwiek zwykle uczestniczy w niej cała wspólnota. W momencie wnoszenia do synagogi dziecka, wszyscy wypowiadają życzenia baruch haba — „Błogosławiony, który przychodzi”. Błogosławieństwo to odnosi się także do niewidzialnego gościa, proroka Eliasza. Wedle tradycji rabiniczej, Eliasz, posłaniec Przymierza, bierze udział w każdej ceremonii obrzezania jako świadek i obrońca chłopca. Obrzezania dokonuje mohel, pobożny Żyd, który ma odpowiednią wiedzę medyczną i obrzędową. Dziecko od rodziców bierze sandak, mężczyzna, który podczas obrzezania będzie trzymał je przed mohelem. Niekiedy sandak kładzie chłopca na chwilę na fotelu Eliasza, po czym bierze je znowu na kolana i mocno trzyma podczas zabiegu. W tymże czasie ojciec dziecka i wszyscy obecni mówią błogosławieństwo. Po założeniu na ranę opatrunku mohel wygłasza błogosławieństwo wina, podkreślające świętość zawartego Przymierza. Mówi też kończącą obrzęd modlitwę, w trakcie której nadaje chłopcu imię. Modlitwa kończy się życzeniami dobrego życia: „Jak został wprowadzony do Przymierza, tak niech będzie wprowadzony i do Tory, i pod ślubny baldachim, i do dobrych uczynków”.
W przeddzień uroczystości w gronie rodzinnym urządza się niewielki poczęstunek, natomiast po obrzezaniu odbywa się przyjęcie, na którym nie może zabraknąć dań mięsnych. Przykładowo może to być chała z wędzonym mięsem lub przygotowaną na rozmaite sposoby rybą, a do tego sałatki z kartoflami lub jajkami, wiele rodzajów sera i ciasteczka na deser. Może też być chała, ryba z warzywami, pieczony kurczak lub zimna pieczeń, sałatka kartoflana i słodki kugiel. W przypadku narodzin dziewczynki nie wymaga się żadnych uroczystych obchodów. Niemniej obecnie rodzice często wydają przyjęcie dla krewnych i przyjaciół w kilka tygodni po urodzeniu się córki.
Chłopcu nadaje się imię podczas ceremonii obrzezania, dziewczynce nadaje się je poprzez ogłoszenie w synagodze. Może to nastąpić w pierwszy Szabat po jej urodzeniu, kiedy to ojciec zostanie wezwany do czytania Tory, lub też tego dnia, kiedy matka pojawi się w synagodze pierwszy raz po porodzie. Wykupienie pierworodnego
Wykupienie pierworodnego — pidion ha-ben — to inny religijny obowiązek związany z urodzinami dziecka, odnoszący się jednak tylko do pierwszego syna każdej matki. Ocaleni od 10. plagi egipskiej pierworodni synowie Izraela byli przeznaczeni do służby Bogu (Ks. Wyjścia 13:13). Po oddaniu hołdu złotemu cielcowi stracili swą uprzywilejowaną pozycję służących w świętym przybytku na pustyni i zostali zastąpieni przez lewitów (Ks. Liczb 8:14-19). Na pamiątkę tego pierwotnego poświęcenia pierworodnych są oni wykupowani. Obrzęd ma miejsce 30. dnia po narodzinach. Ojciec przynosi dziecko przed kohena (potomka Aarona) i w trakcie udzielania odpowiedzi na jego pytania, oświadcza, że pragnie wykupić swego syna za pięć srebrnych szekli. Kohen ogłasza, że syn został wykupiony, po czym błogosławi go. (Ks. Liczb 6:24-26). Przy tej okazji podaje się gorącą herbatę z winem i brandy w wysokich szklankach, a do tego miodowe ciasteczka, biszkopty i inne przysmaki. Bar micwa i bat micwa
Ważnym momentem w życiu jest osiągnięcie wieku dorosłego. Żydowski chłopiec uznawany jest za dorosłego z chwilą ukończenia 13 lat, a dziewczynka z chwilą ukończenia lat 12. Osiągnąwszy ten wiek chłopiec staje się „synem przykazań” (bar miewa), odtąd sam ponosi religijną odpowiedzialność za swe czyny, za wypełnianie nakazów Tory. Do tego czasu za jego uczynki odpowiadał ojciec. Dorosłość chłopca ogłasza się w synagodze w pierwszą sobotę po jego trzynastych urodzinach. Chłopiec jest wzywany do pulpitu na bimę do odczytania odpowiedniego fragmentu Tory. Niekiedy wygłasza przy tej okazji przemówienie, do którego uprzednio się przygotowuje. Często rodzice urządzają w synagodze poczęstunek dla wszystkich zgromadzonych, a później przyjęcie dla rodziny i przyjaciół w domu. Chłopiec dostaje prezenty, z których największym jest tales, modlitewny szal z frędzlami na każdym rogu, oraz tefilin, dwa małe pudełeczka na długich paskach czarnej skóry. W pudełeczkach znajdują się zwitki pergaminu z wersetami z Tory. Odtąd chłopiec ma obowiązek zakładać tefilin przy porannej modlitwie, tak jak nakazuje Tora: „I przywiążesz je jako znak do ręki twojej, i będą, i ruszać się będą między oczyma twemi”. (Ks. Powtórzonego Prawa 6:8). Związany z osiągnięciem wieku dorosłego przez dziewczynkę obrzęd bat micwa nie ma sformalizowanego przebiegu, ale coraz częściej jest celebrowany we wspólnotach żydowskich. Ślub
W tradycji żydowskiej święty związek mężczyzny i kobiety jest niezmiernie szanowany. Zarówno on sam, jak i jego znaczenie opisywane jest w Piśmie już na samym początku: „Rzekł też Jahwe Bóg: Niedobrze być człowiekowi samemu: uczyńmy mu pomoc jemu podobną. (…) Przetoż opuści człowiek ojca swego i matkę, a przyłączy się do żony swej i będą dwoje w jednym ciele” (Ks. Rodzaju 2:18,24). Kobiety i małżeństwo wychwala się zresztą w wielu miejscach Biblii. Król Salomon mówił: „Kto nalazł żonę dobrą, nalazł rzecz dobrą i wyczerpnie pociechę od Jehowy” (Ks. Przypowieści 18:22). Uczeni talmudyści nie tylko słownie wychwalali instytucję małżeństwa. Rabbi Jehuda bar Ilai, wielki autorytet religijny swoich czasów, przerwał kiedyś wykład i wraz z uczniami przyłączył się do orszaku weselnego nie znanych mu ludzi. Dzień ślubu (chatuna) to najważniejszy dzień w życiu dwojga ludzi. Małżeństwo opiera się na wzajemnym zaufaniu i zrozumieniu. Znaczenia więzom małżeńskim przydaje także podpisanie jeszcze przed ceremonią zaślubin świętej umowy, zwanej ketubą. Napisana w języku aramejskim, określa ona prawa i wzajemne zobowiązania małżonków. Mąż zobowiązuje się do szanowania żony i zapewnienia jej finansowego zabezpieczenia. Ketubą określa materialne zabezpieczenie żony także na wypadek śmierci męża lub rozwodu.
Ponieważ ketubę należy podpisać podczas ceremonii, ślub nie może się odbyć w Szabat ani w święto. Nie można zawrzeć małżeństwa również w okresie żałoby ani w ciągu trzech tygodni przed postem tiszah b’aw, ani podczas omer między świętami Pesach i Szawuot, z wyjątkiem jednego dnia lag b’omer.
Czas przed zaślubinami to nie tylko okres przygotowań w sferze materialnej. Oboje narzeczeni muszą przygotować się również duchowo, by lepiej uświadomić sobie swą wolę. Zwykle muszą też odbyć kąpiel w mykwie. Przed ceremonią oboje poszczą. Ślub odbywa się pod chupą, która symbolizuje przyszły dom małżonków. W niektórych krajach Europy Wschodniej chupę ustawiano na świeżym powietrzu. Jeżeli ślub zawierany jest w synagodze, baldachim stawia się na bimie. Pierwszy wstępuje pod chupę narzeczony (chatan), prowadzony przez przyjaciół i świadków. Następnie wchodzi procesja prowadząca narzeczoną (kala). Jest ona ubrana na biało i ma na twarzy welon, na pamiątkę po Rebece, która przesłoniła twarz, gdy przyszedł po nią Izaak. Welon na twarz panny młodej zwykle nakłada się w domu podczas rodzinnej uroczystości, w której uczestniczy rabin. Gdy panna młoda znajdzie się już w pobliżu chupy siedem razy obchodzi narzeczonego wokół. Następnie zaczyna się pierwsza część uroczystości — zaręczyny (erusin). Mężczyzna zakłada obrączkę na wskazujący palec prawej dłoni kobiety i wypowiada słowa: „Oto jesteś mi poświęcona tym pierścionkiem wedle praw Mojżesza i Izraela”. W tym momencie zaręczyny stają się aktem prawnym.
Drugą częścią uroczystości są zaślubiny (nisuin), które poprzedza publiczne odczytanie ketuby. W trakcie zaślubin oboje narzeczeni piją wino z tego samego kielicha. Podczas ceremonii chazan odśpiewuje siedem błogosławieństw. Poza modłami o pomyślność dla młodej pary głównym motywem ceremonii jest wychwalanie Boga za stworzenie człowieka na jego własny obraz i podobieństwo oraz pragnienie powrotu głosu radości do miast Judei i na ulice Jerozolimy. Na koniec pan młody następuje na szklany kielich i rozbija go, a wówczas wszyscy weselni goście wołają mazel towl — „pomyślności”! Tłuczenie szkła ma przypominać ludziom o zburzeniu Świątyni, by nie zapominali o tym nawet w najszczęśliwszych momentach swego życia.
Młoda para spędza pewien czas w samotności, a następnie zaczyna się uczta weselna, połączona często z tańcami. Uczta weselna powinna być tak wystawna, jak tylko rodzina może sobie pozwolić. Nigdy nie może zabraknąć dużej chały czy błogosławieństwa wina — kiduszu. Tradycyjnie młody małżonek wygłasza mowę — derasza — na różne tematy z Pisma i Talmudu.
Żydowskie prawo małżeńskie dotyczy również tzw. prawa lewiratu, zwanego po hebrajsku jibum. Prawo to głosi, że jeżeli małżonek umrze, pozostawiając żonę bezdzietną, jego brat ma obowiązek poślubić wdowę, a narodzony z tego związku pierworodny syn ma przybrać imię zmarłego. Brat może nie zgodzić się na to małżeństwo. Wówczas odbywa się ceremonia, zwana chalica, podczas której wdowa wobec świadków zdejmuje obuwie. Tym sposobem i wdowa, i niedoszły małżonek (brat zmarłego męża) zostają zwolnieni z obowiązku zawarcia małżeństwa.
Religia żydowska dopuszcza rozwód. Jednakże sądy rabiniczne wyrażają na niego zgodę tylko w ostateczności, gdy zawiodą wszelkie próby pogodzenia małżonków.
Po przeniesieniu się małżonków do nowego domu ich pierwszym obowiązkiem religijnym jest przybicie mezuzy, niewielkiego pojemniczka zawierającego fragmenty Tory. Mezuzę przybija się do framugi drzwi, a czyni się to w obecności minjan podczas obrzędu zwanego chanukat ha’bajit (poświęcenie domu). Śmierć
Żaden członek społeczności żydowskiej nie może pozostawać opuszczony w chorobie i w chwili śmierci. Członkowie chewra kadisza („święte bractwo”) dbają o religijną pociechę chorego. Regularnie odwiedzają umierającego. Starają się zadbać o jego potrzeby i modlą się za niego. W przypadku mężczyzny grupa ta składa się z mężczyzn, a w przypadku kobiety z kobiet.
Po śmierci człowieka zapala się u jego wezgłowia świecę, a przy jego ciele stale ktoś jest obecny. Jednocześnie rozpoczyna się przygotowania do pogrzebu. Członkowie świętego bractwa składają kondolencje osieroconej rodzinie i starają się udzielić jej pomocy. Przed pogrzebem dokonuje się rytualnego oczyszczenia (tahard). Następnie zmarły jest zabierany na cmentarz (bejt ha’kwarot). Ciało obmywa się wodą zmieszaną z jajkiem, symbolem życia. Zmarłego ubiera się w koszulę, spodnie i kitel z kołnierzem. Na głowę wkłada się kapelusz. Cały strój musi być biały. Mężczyźnie zakłada się pozbawiony ozdób tałes. Do trumny nie wolno wkładać kwiatów ani biżuterii, to zbędne ciężary. Żydowski ceremoniał pogrzebowy jest bardzo prosty, taki sam dla bogatych i biedaków, dzięki czemu pozostaje w zgodzie ze słowami Biblii: „Prochem jesteś i w proch obrócisz się w ziemi”.
Po modlitwie „Wszystko, co czyni Wszechmogący, jest doskonałe” i wygłoszonej przez rabina mowie pogrzebowej, trumnę zanosi się w procesji do grobu. Zwyczajowo daje się ofiary na rzecz chewrah kadisza. Gdy trumna znajdzie się już w grobie i rabin odmówi modlitwę, każdy z obecnych rzuca na trumnę trzy szufle ziemi. Ceremonia pogrzebowa kończy się zmówieniem w cmentarnym pomieszczeniu modlitwy kadisz i złożeniem kondolencji bliskim.
Zachowanie bliskich zmarłego podczas pogrzebu określają ścisłe reguły. Najbliżsi krewni zobowiązani są do tygodnia ścisłej żałoby (sziwack), podczas której nie wolno im opuszczać domu. Muszą siedzieć na podłodze lub na niskich stołkach. Następny, mniej surowy okres żałoby nazywa się szloszim i kończy się po 30. dniach od pogrzebu. Rodziców zmarłego obowiązuje roczny okres żałoby. Gdy żałobnicy wracają do domu, na stole czekają na nich gotowane jajka. Posiłek przygotowują z reguły przyjaciele. Jajka mają symbolizować wieczny cykl życia, narodziny i śmierć.