Joe Morecraft
Reformacja protestancka szesnastego wieku była największym wydarzeniem, czy też serią wydarzeń, które miały miejsce od czasów Jezusa i Apostołów. Ponad cztery wieki później wciąż odczuwamy jej skutki.
Wierny rekonstrukcjonista
Jednym z najskuteczniejszych narzędzi, jakimi posłużył się Bóg dla zreformowania kościoła i społeczeństwa, był Marcin Bucer (1491-1551). Z wielu powodów wciąż warto poznawać jego życie i dzieło: (1) Miał wielki wpływ tak na Jana Kalwina, jak i na Jana Knoxa, których myśl w znacznym stopniu ukształtowała Zachód. (2) Był oddanym rekonstrukcjonistą, który nie tylko napisał podręcznik na temat re-konstruowania życia kościelnego i publicznego według biblijnych zasad, ale też odegrał doniosłą rolę we wprowadzaniu tych zasad w życie na Wyspach Brytyjskich. (3) Podkreślał fundamentalny charakter nauczania Pisma Świętego w reformacyjnym dziele Boga, a także angażował się w zakładanie zborów, które miały być punktem wyjścia dla kulturowej transformacji. (4) Jego holistyczne podejście do reformowania społeczeństwa oraz przypisania w tym dziele centralnej roli lokalnym kościołom jest niezbędnym elementem dla skorygowania i uzupełnienia okrojonej wizji i misji współczesnego kościoła.
Po Lutrze, Kalwinie i Zwinglim Bucer był najbardziej wpływowym reformatorem. Zorganizował kościół w Strasbourgu, a także założył wiele zborów w południowych Niemczech. Stał się zwolennikiem Lutra już w 1518 roku. Od niego przejął przekonanie, że Pismo Święte jest źródłem i podstawą wszelkiej teologii. „W rzeczy samej poszedł nawet dalej niż Luter i uważał, że nie tylko kościół, ale też całe ludzkiej życie, w wymiarze indywidualnym i społecznym, musi być uporządkowane według woli Bożej objawionej w Biblii. Uważał Reformację za ruch, dzięki któremu dokona się chrystianizacja wszystkich aspektów ludzkiej egzystencji” (W. Pauck, Melanchton and Bucer, s. 156).
Bucer w znacznym stopniu ukształtował umysł Jana Kalwina, który przebywał w Strasbourgu w latach 1538-1541. Jak twierdzi W. Van,t Spijker, Kalwin uważał, że nikt tak jak Bucer nie poświęcił się studiowaniu i wykładowi Biblii (John Calvin,s Institutes: His Opus Magnum, s. 107).
Oczywiście również Kalwin miał wpływ na poglądy Bucera, nie zapominajmy jednak o różnicy wieku między nimi – Bucer był straszy od Kalwina o 18 lat. W Institutio Christianae Religionisprzez Kalwina po raz pierwszy w 1536 roku wyraźnie słychać echo książki Bucera z 1527 roku. Mam na myśli zwłaszcza trzy kwestie: (1) Wykład Modlitwy Pańskiej, w której Kalwin za Bucerem wyraża przekonanie, że jest ona w głównej mierze prośbą o nadejście Królestwa Bożego. (2) Opis wybranych i potępionych – obaj uważali, że pewność zbawienia można posiąść na podstawie skutków Bożego działania w życiu człowieka, obaj też nauczali wybrania z chrystocentrycznej perspektywy. (3) Obaj wierzyli, że władza kluczy w Królestwie Chrystusa jest ściśle związana z głoszeniem Bożego Słowa i polega na zwiastowaniu Ewangelii we wspólnocie, w której działa Duch Święty.
Podobieństwo między Bucerem i Kalwinem ujawnia się ze szczególną siłą w ich nauce o Duchu Świętym. Obu nazwano „teologami Ducha Świętego”. Obaj wierzyli, że Protestancka Reformacja była przywróceniem właściwego postrzegania dzieła Ducha. To właśnie nauka o Duchu Świętym wyróżniała ich spośród innych teologów. Jak czytamy u Spijkera, pneumatologia była myślą przewodnią w teologii Bucera, zaś B. B. Warfield nazwał Institutio Christianae Religionis Kalwina traktatem o Duchu Świętym, który działa wśród grzesznych ludzi w celu przyprowadzenia ich do świętej wspólnoty z Bogiem. Ani Kalwin, ani Bucer nie oddzielał Ducha od Słowa, ale obaj zawsze podkreślali więź Ducha z wywyższonym Chrystusem.
Bucer w Anglii
Bucer odegrał wiodącą rolę w angielskiej Reformacji. Przybył na Wyspy w roku 1549 na zaproszenie arcybiskupa Tomasza Cranmera i objął stanowisko profesora teologii na Uniwersytecie w Cambridge. Cranmer oraz inni angielscy reformatorzy chętnie słuchali opinii Bucera w sprawach doktryny, liturgii i życia publicznego. Jednym z najpilniejszych uczniów Bucera w Anglii był Jan Bradford, później zamordowany pod rządami Krwawej Mary.
Choć Bucer nie znał, to jednak nie miał trudności w komunikowaniu się przy pomocy łaciny – uniwersalnego języka kościoła i uniwersytetu. Jako baczny obserwator życia, wypowiadał się w sprawach edukacji, gospodarki, społeczeństwa i polityki, a dzięki swemu znaczeniu i wpływom był nie tylko komentatorem, ale i uczestnikiem życia publicznego Anglii.
De Regno Christi
Największym wkładem Bucera w dzieło Reformacji była jego książka pt. De Regno Christi (Panowanie Chrystusa) opublikowana latem 1550 roku. Dedykował ją młodemu królowi Anglii, Edwardowi VI, mając nadzieję, że dzięki poparciu króla Reformacja w Anglii zostanie wzmocniona i przeprowadzona w taki sposób, by przenikała całe życiu narodu.
Bucer pisał De Regno Christi, by pokazać, dlaczego i jak nie tylko sfera religijna, ale i każda inna powinna być podporządkowana łaskawym rządom Chrystusa. Przekonywał, że warunkiem błogosławieństwa dla narodu i królestwa Anglii jest to, by począwszy od króla, a skończywszy na pomniejszych przywódcach i sędziach panowanie Zbawiciela było uznawane i respektowane.
Bucer teonomista
Panowanie Chrystusa oznaczało według Bucera podporządkowanie całego życia Jego Słowu, które objawia Jego wolę, oraz Duchowi, który realizuje wolę Chrystusa na ziemi. Nie można bowiem, zdaniem reformatora, żyć dobrze i szczęśliwie poza chrystokracją, to znaczy poza chrześcijańską republiką, w której tak kościół, jak i państwo wraz z pozostałymi instytucjami rządzą się spisanym Słowem Boga. Wyznając wyższość Chrystusa, zarówno kościół, jak i państwo musi być posłuszne władzy Chrystusa Króla oraz ją umacniać.
De Regno Christi jest wykładem praw, których wprowadzenie i zachowanie uczyniłoby z królestwa chrześcijańską republikę – respublica Christiana, jak Bucer zwykł mawiać. Te czternaście praw dotyczy w szczególności: (1) edukacji, (2) niedzieli jako chrześcijańskiego sabatu, (3) używania budynków kościelnych, (4) reformy posługi duchownych, (5) ochrony własności kościelnej, (6) pomocy ubogim, (7) małżeństw i rozwodów, (8) walki z próżniactwem przez „kształcenie zawodowe i rzemieślnicze; nadzór nad przemysłem, handlem i rolnictwem oraz hotelami i zjazdami, teatrami i miejscami publicznej rozrywki”, (9) pożywienia, (10) cywilnego prawodawstwa, (11) służby cywilnej, (12) sądownictwa, (13) systemu karnego oraz (14) prawa karnego wraz z karą śmierci.
Bezpośredni wpływ publikacji Bucera nie był imponujący, między innymi z powodu jego rychłej śmierci 28 lutego 1551 roku, a także śmierci wspierającego Reformację w Anglii Edwarda VI, po którym na tronie zasiadła katolicka królowa, Krwawa Mary. Za jej rządów Bucera ogłoszono heretykiem, a jego kości wykopano z grobu i spalono.
De Regno Christi wydano po angielsku w roku 1557, po niemiecku i francusku w 1558. Tłumaczenie na francuski powstało najpewniej pod nadzorem Kalwina. Edward VI znał to dzieło i chyba wywarło ono na nim pewien wpływ, gdyż w latach 1551-1553 zajął się zakładaniem chrześcijańskich szkół oraz nakazał stworzenie katechizmu, który byłby podstawą nauczania w angielskich szkołach. W czasie panowania Elżbiety I tak anglikanie, jak i purytanie gromadzili, publikowali i czytali pisma Bucera. Między innymi w roku 1644 Jan Milton przełożył fragment De Regno Christi dotyczący rozwodów.
Wpływ na Jana Knoxa
Bucer wpłynął także na Jana Knoxa i Reformację w Szkocji, o czym rzadko się pamięta. (1) Obecne w Szkockiej Konfesji rozumienie Wieczerzy Pańskiej jako posiłku odnawiającego przymierze zapożyczone jest raczej od Bucera niż od Kalwina. (2) Formułując pojęcie przymierza chrześcijańskiego narodu, Knox kierował się De Regno Christi oraz Starym Testamentem. (3) Podobnie jak Bucer Knox postulował, by władze cywilne wspierały kościół i jego reformę oraz by osoby piastujące urzędy państwowe były chrześcijanami. (4) Knox idąc za Bucerem, wskazywał na potrzebę obecności Słowa Bożego w edukacji. (5) W końcu Knox twierdził, że władze lokalne i niższego szczebla mają prawo do stawienia oporu dyktatorskim zapędom władców centralnych.
Możemy dziękować Bogu za wciąż nie w pełni docenione dzieło Marcina Bucera, a także przyłączyć się do jego modlitwy: „Niech imię Twoje, Boże, będzie czczone i wielbione na całej ziemi i niech wszystkie narody chwalą Ciebie”.
Tłum. B. Jarmulak. Tyt. oryginału: Martin Bucer: The Forgotten Reformer. Artykuł ukazał się w Penpoint Newsletter nr 9 (1997). www.scccs.org